Aksamitka - kwiat aksamitki - mielony

Aksamitka - kwiat aksamitki 
(Tagetes flos)

ang. marigold;
hiszp. tagetes, cempasúchil;;
niem. Studentenblume, Samtblum;
fran. tagetes, tagettes;
ros. бархатцы;

Aksamitki, znane również regionalnie jako turki, śmierdziuszki, żaczki, byczki, studentki czy bździuszki, to popularne rośliny ogrodowe. Występują w wielu odmianach znacząco różniących się od siebie podstawowymi cechami zewnętrznymi takimi jak wysokość, kształt liści czy barwa kwiatów. Do chwili obecnej zidentyfikowano 53 odrębne gatunki  aksamitek, a kolejne dwie dziesiątki taksonów oczekuje na jednoznaczną weryfikację. Największe naturalne zróżnicowanie tych kwiatów występuje na terenie Meksyku, zaś na świecie najbardziej rozpowszechnione pozostają aksamitki lśniące (Tagetes lucida), aksamitki rozpierzchłe (Tagetes patula L.), aksamitki wąskolistne (Tagetes tenuifolia) i aksamitki wzniesione (Tagetes erecta L.). Jak wykazały prowadzone badania naukowe, wszystkie rośliny z tego rodzaju wykazują podobne cechy fitoterapeutyczne i mogą być stosowane w medycynie ludowej jako swoje zamienniki.

   Co to jest aksamitka? Opis rośliny – informacje ogólne

Aksamitki to jednoroczne rośliny z rodziny astrowatych naturalnie występujące w strefie klimatów od tropikalnego do umiarkowanego Ameryki Południowej i Afryki, współcześnie znane i uprawiane na całym świecie jako rośliny ozdobne. Odmiany karłowate dorastają do wysokości 10-15 cm, podczas gdy wysokie mogą osiągać 75-80 cm. Wszystkie cechują się silnie rozgałęzioną łodygą, pierzastodzielnymi liśćmi oraz żółtymi, pomarańczowymi bądź żółto-pomarańczowymi kwiatami osadzonymi na szypułkach w koszyczkach kwiatowych. Średnica kwiatów również waha się, osiągając w zależności od odmiany, od 1,5 do nawet 10 cm. Aksamitki preferują stanowiska słoneczne z żyzną, przepuszczalną glebą. Pozostają dość odporne na suszę i nie wymagają codziennego podlewania, nie tolerują jednak mrozu, dlatego w strefie klimatu umiarkowanego pozostają rośliną jednoroczną. Wydzielają specyficzny, żywiczno-balsamiczny aromat, który odstrasza nicienie, mszyce, krety i inne owady (w tym gąsienice bielinka kapustnika), dlatego bywają nasadzane nie tylko na rabatach ozdobnych, lecz również grządkach warzywnych.

   Surowiec zielarski:

kwiat aksamitki (flos tagetesidis) 100%

Skład

Kwiat i ziele aksamitki zawierają do 1,5% olejków eterycznych, wśród których dominują estragon, anetol i beta kariofilen. W suszonym surowcu obecne są także garbniki, ksantofile, tiofeny, piperiton, flawonoidy (rutyna, izoramnetyna, kwercetyna), luteina i kumaryny.

Właściwości

Zarówno kwiaty, jak i liście aksamitki cechują się specyficznym, balsamiczno-korzennym zapachem i smakiem z dodatkiem delikatnej nuty goryczy i anyżu. Barwa kwiatów waha się od jasnej żółci po ciemny, prawie czerwony pomarańcz, występują również odmiany dwukolorowe.

   Działanie

Medycyna ludowa przypisuje kwiatom aksamitki działanie przeciwzapalne, przeciwkaszlowe i zarazem wykrztuśne (w zakresie ułatwienia odkrztuszania wydzielin zalegających w oskrzelach i płucach). Kwiaty aksamitki znajdują zastosowanie fitoterapeutyczne jako środek rozkurczowy, żółciopędny i moczopędny, przyspieszający detoksykację organizmu oraz ułatwiający usuwanie szkodliwych metabolitów z wątroby i nerek. Wodne wyciągi z ziela i kwiatów aksamitki zalecane są do stosowania zewnętrznego do przemywania drobnych ran i skaleczeń ze względu na właściwości antybakteryjne oraz przyspieszające gojenie i bliznowacenie, zaś w postaci stężonej i przyjmowanej doustnie uznawane są za skuteczne środki przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze (na obleńce, przywry i pierwotniaki). Kwiaty aksamitki hamują stany zapalne mięśni i stawów oraz hamują rozwój niektórych chorób autoimmunologicznych. Działają antybakteryjnie i toksycznie na grzyby, zarówno w przypadku infekcji wywoływanych u ludzi przez drożdżaki (candida), jak i grzybice paznokci czy skóry. Posiadają właściwości estrogenne i antyandrogenne.

 

   Zastosowanie

Kwiat aksamitki w ziołolecznictwie

Aksamitka na wzrok i choroby oczu

Do substancji czynnych obecnych w kwiatach aksamitki należą m.in. luteina i zeaksantyna. To związki organiczne z grupy ksantofili, których celem jest ochrona roślin przed działaniem reaktywnych form tlenu. Wyróżniają się żółtą barwą i w przemyśle spożywczym znalazły zastosowanie jako koloryzatory żywności. W ludzkim organizmie pełnią szczególną rolę – są kluczowe dla prawidłowego działania narządu wzroku. Luteina i zeaksantyna obecne są w siatkówce oka odpowiedzialnej za prawidłowy odbiór bodźców wzrokowych, widzenie czarno-białe i barwne oraz ostrość konturów, a ich największym skupiskiem jest tzw. plamka żółta. Niedobór luteiny powoduje zniekształcenie obrazu, obniżenie ostrości wzroku oraz niewłaściwą interpretację kolorów. Regularna suplementacja luteiny z kwiatów aksamitki pozwala zachować prawidłowy wzrok, hamuje postępując pogorszenie widzenia spowodowane np. wiekiem, przeciwdziała występowaniu zwyrodnień. Wspomaga leczenie retinopatii i jaskry oraz przeciwdziała pojawianiu się męczących „mroczków”. Ponadto wodne wyciągi z kwiatów aksamitki stosowane zewnętrznie na skórę zmniejszają widoczność worków pod oczami, przywracają prawidłowe napięcie skóry wygładzając zmarszczki oraz rozjaśniają skórę, przywracając spojrzeniu świeży, młody wygląd. 

Aksamitka na kandydozę

W kwiatach i zielu aksamitek obecny jest związek organiczny o nazwie α-Tertienyl (alfa tertienyl) o działaniu silnie przecigrzybicznym. Wodne i alkoholowe wyciągi z aksamitki działają toksycznie m.in. wobec bielnika białego (Candida albicans) z rodziny drożdżaków, odpowiedzialnego za chorobę nazywaną kandydozą, jak również wobec  kropidlaka czarnego (Aspergillus niger), rozłożka czerniejącego (Rhizopus stolonifer) czy grzybów z gatunku Colletotrichum, odpowiedzialnych za choroby i zgniliznę roślin. Ponadto α-Tertienyl wykazuje aktywność wobec wirusów (w tym wirusa HIV), bakterii chorobotwórczych z rodzaju gram ujemnych i gram dodatnich, jak również komórek rakowych. W medycynie ludowej wyciągi z ziela aksamitki zalecane były przy przeziębieniach, infekcjach górnych dróg oddechowych, jak również w leczeniu problemów skórnych, m.in. wywoływanych przez grzyby, bakterie oraz choroby autoimmunologiczne, np. w łuszczycy. 

Aksamitka na niedoczynność jajników

Związki zawarte w kwiatach aksamitki to substancje o działaniu estrogennym i zarazem antyandrogennym. Zmniejszają oddziaływanie męskich hormonów płciowych (głównie testosteronu) na organizm, które może być przyczyną takich schorzeń jak np. hirsutyzm, łysienie typu męskiego czy trądzik. Jednocześnie substancje czynne obecne w zielu i kwiatach aksamitki uwrażliwiają organizm na wpływ estrogenu. Pobudzają pracę jajników i wspomagają regulacje cyklu miesiączkowego, zmniejszają skłonność do problemów skórnych (w szczególności trądziku), przeciwdziałają występowaniu nadmiernego owłosienia u kobiet. Korzystnie wpływają na płodność.

Aksamitka w gastronomii

Aksamitki to rośliny jadalne. Mogą być wykorzystywane jako składnik wiosennych i letnich sałatek,  doskonale nadają się do doprawiania tłustych potraw mięsnych (pieczeni wieprzowych, baraniny, gulaszów), jak również ryb słodkowodnych i morskich. Dobrze komponują się z produktami nabiałowymi, w szczególności twarogiem i zapiekanymi serami pleśniowymi, znajdują zastosowanie jako składnik past jajecznych i sosów ziołowych. W Ameryce Południowej odmiana lśniąca aksamitki powszechnie stosowana jest w kuchni jako zamiennik estragonu, a Indianie z Peru, Chile i Boliwii używają jej do doprawiania past warzywnych oraz jako dodatek do gotowanych ziemniaków. Z kolei Gruzini ze zmielonych, suszonych płatków aksamitek tworzą przyprawę o nazwie szafran imertyński, idealny do koloryzacji potraw (nadaje im żółtą barwę).  Świeże koszyczki kwiatowe aksamitki można też wykorzystać do bezpiecznej, naturalnej dekoracji potraw.

   Przeciwwskazania

Nieznane.

Interakcje - działania niepożądane - skutki uboczne

Wyciągi wodne i alkoholowe stosowane zewnętrznie mogą uwrażliwiać skórę na działanie promieni słonecznych.

   Sposób przechowywania

Zaleca się przechowywanie surowca w przewiewnej, papierowej torebce lub szklanym naczyniu, w miejscu zacienionym, suchym, wolnym od obcych zapachów oraz niedostępnym dla dzieci.

   Dawkowanie i przykładowe sposoby użycia

Napar z aksamitki 

1 łyżkę kwiatów aksamitki zalać 1 szklanką wrzącej wody. Pozostawić do zaparzenia na 20 minut. Odcedzić. Przy zastosowaniu na przeziębienie można posłodzić miodem lub zamiast wody użyć mleka. Spożywać 1-2 razy dziennie po 200 ml. W przypadku zastosowania antygrzbicznego i na kandydozę nie słodzić, aby cukier nie stał się pożywką dla drożdży.

Nalewka z aksamitki 

100 g płatków skropić spirytusem, a po kilku minutach zalać 300 ml wytrawnego alkoholu o mocy 60-70%. Naczynie szczelnie zamknąć i odstawić w ciemne i chłodne miejsce na 7 dni. Wyciąg zlać do butelki, a odcedzone ziele ponownie zalać alkoholem o mocy 40%. Pozostawić do naciągnięcia na 7 dni i przefiltrować. Oba wyciągi połączyć. Spożywać 1-2 razy dziennie po 5 ml. Przy przeziębieniu można połączyć z miodem. W depresji i jako środek na pobudzenie pracy jajników stosować raz dziennie 15 ml. Nalewkę można rozcieńczyć wodą i stosować do przemywania zmian skórnych. 

   Przepisy kulinarne z aksamitką

Domowe khmeli-suneli

1 łyżeczka otartego majeranku1 łyżeczka koperku (naci)
1 łyżeczka cząbru górskiego
1 łyżeczka mięty
1 łyżeczka naci pietruszki
1 łyżeczka mielonych nasion kolendry
1 łyżeczka naci kolendry
1 łyżeczka mielonych płatków aksamitki
1 łyżeczka mielonego czarnego pieprzu
1 łyżeczka mielonej kozieradki
2 rozdrobnione liście laurowe

Wszystkie składniki przyprawy dokładnie ze sobą wymieszać. Stosować jako dodatek do dań kuchni gruzińskiej i kaukaskiej.

   Bibliografia

Farmakopea Polska
http://1000roslin.pl/aksamitka-urzekajace-spojrzenie/
https://www.totylkoteoria.pl/2015/09/luteina-zeaksantyna-oczy-wzrok.html
https://rozanski.li/1961/tagetes-czy-artemisia-dracunculus-estragon-czy-w-marketach-kupujemy-prawdziwy-estragon/