Arcydzięgiel litwor - korzeń acydzięgla - cięty

Arcydzięgiel litwor - korzeń arcydzięgla
(Archangelica officinalis radix)

ang. garden angelica, root of the Holy Ghost
hiszp. angelica archangelica, hierba de los ángeles;
niem. Angelika, Engelwurz, Garten-Angelika;
fran. angélique, archangélique;
ros. дя́гиль лека́рственный;

Aromatyczny korzeń dzięgla to surowiec zielarski powszechnie stosowany w tradycyjnej europejskiej medycynie ludowej. Zawarte w nim substancje korzystnie oddziałują na układ trawienny, nerwowy i oddechowy, jak również okazują się pomocne w prawidłowej pielęgnacji skóry i włosów. Ze względu na balsamiczny zapach korzeń dzięgla używany jest także do aromatyzacji ciast, piwa i prozdrowotnych nalewek, podczas gdy sama roślina posadzona w ogrodzie potrafi stanowić piękną ozdobę rabatki.

   Co to jest arcydzięgiel? Opis rośliny – informacje ogólne

Arcydzięgiel litwor, zwany również arcydzięglem lekarskim lub po prostu dzięglem,  to dwuletnia roślina z rodziny selerowatych, występująca w stanie dzikim na górzystych i wilgotnych obszarach Europy, Azji i Ameryki Północnej. Najczęściej spotkać ją można w zaroślach, wąwozach, nad brzegami rzek i potoków, gdzie preferuje siedliska na glebach urodzajnych, dobrze przepuszczalnych i stosunkowo dobrze nawodnionych. Wśród pozostałej roślinności wyróżnia się imponującymi rozmiarami - dorasta do wysokości 2,5 m, ma ogromne, dekoracyjne liście i grube, jadalne łodygi, zaś kwiaty dzięgla zebrane są w białe lub zielonkawe baldachy. W Polsce arcydzięgiel litwor podlega częściowej ochronie, dlatego do celów leczniczych stosuje się głównie surowiec pochodzący z upraw.

Łacińska nazwa arcydzięgla, którą przetłumaczyć można jako anielskie ziele, wywodzi się z czasów średniowiecznych. Jak mówi starofrancuska legenda, podczas epidemii dżumy szalejącej w Europie pewnemu mnichowi przyśnił się archanioł Gabriel i poradził zastosować wyciąg z anżeliki jako panacea na wszelkie dolegliwości. Odtąd roślinę określano mianem archanielskiej (archangelica), bądź też Zielem Ducha Świętego. Dzięgiel, uznawany za uniwersalny środek przeciwko truciznom i chorobom zakaźnym  oraz specyfik gwarantujący długie i spokojne życie, uprawiany był w domowych ogródkach i przyklasztornych zielnikach. W rzeczywistości dobroczynne właściwości dzięgla znane były już prastarym Słowianom i ludom zamieszkującym północne obszary kontynentu, gdzie arcydzięgiel znalazł zastosowanie kulinarne jako warzywo jadalne.

   Surowiec zielarski

korzeń arcydzięgla (archangelicae radix) 100%

Skład arcydzięgla

Korzeń arcydzięgla litworu zawiera do 1,5% olejku eterycznego składającego się przede wszystkim z  d-alfa-felandrenu, alfa-pinenu, limonenu, beta-kariofilenu, linalolu i borneolu, ponadto liczne laktony,  kumaryny, kwasy (w przewadze kwas akonitowy, walerianowy, jabłkowy, angelikowy, cytrynowy, kawowy, szczawiowy oraz bursztynowy), żywice, skrobię, cukry proste, flawony i beta-sitosterol.

Właściwości arcydzięgla

Świeży korzeń arcydzięgla wyróżnia się czerwono-brunatną barwą i silnym zapachem. Pozyskiwany jest na jesieni lub na wiosnę pierwszego roku wzrostu anżeliki, przy czym powinien być zbierany w rękawiczkach ze względu na możliwość podrażnienia skóry przez zawarte w kłączach substancje czynne. Wyciągi z suszonego korzenia arcydzięgla wyróżniają się przyjemnym, słodko-korzennym smakiem oraz silnym aromatem.

   Działanie arcydzięgla

Substancje zawarte w korzeniu arcydzięgla działają przede wszystkim rozkurczowo i wiatropędnie. Pobudzają wydzielanie soków trawiennych, aktywują pracę żołądka i wątroby oraz przyspieszają proces absorpcji substancji odżywczych z pożywienia. Jednocześnie łagodzą wzdęcia, przeciwdziałają bolesnym skurczom żołądka oraz pobudzają perystaltykę jelit, co przekłada się na szybsze i łatwiejsze trawienie treści pokarmowych oraz zwiększenie apetytu. Wodne i alkoholowe wyciągi z korzenia arcydzięgla posiadają właściwości uspokajające, kojące nerwy i łagodzące nadmierne pobudzenie nerwowe. Substancje zawarte w korzeniach arcydzięgla działają wykrztuśnie i napotnie, dlatego znajdują zastosowanie pomocnicze w chorobach układu oddechowego. Nalewki oraz oleje lecznicze z korzenia anżeliki wykazują z kolei właściwości rozgrzewające i umiarkowanie przeciwbólowe, co czyni je skutecznymi w łagodzeniu dolegliwości stawów i mięśni powstałych na tle reumatycznym. Związki zawarte w korzeniu dzięgla okazują się również skutecznie zmniejszać odczyny zapalne skóry, w tym jamy ustnej i gardła, oraz skóry owłosionej głowy w przypadku łupieżu i łojotoku. Regularnie przyjmowane preparaty z korzenia arcydzięgla korzystnie wpływają na ogólną kondycję organizmu, wzmacniają ciało i poprawiają ogóle samopoczucie psychiczne.

 

   Zastosowanie arcydzięgla

Arcydzięgiel w ziołolecznictwie

Arcydzięgiel na trawienie

Wyciągi z korzenia arcydzięgla zalecane są w zaburzeniach pracy układu pokarmowego objawiających się takimi dolegliwościami jak: zmniejszone wydzielanie soku żołądkowego, naprzemienne biegunki i zaparcia, wzdęcia, nieprzyjemne odbijanie się, skurcze żołądka oraz kolki jelitowe. Substancje zawarte w anżelice pobudzają wydzielanie enzymów trawiennych i zwiększają apetyt, dlatego polecane są niejadkom. Mogą być bezpiecznie spożywane przez dzieci, szczególnie gdy niechęć do jedzenia ma podłoże nerwowe. Pomocniczo arcydzięgiel może być stosowany w leczeniu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego. 

Arcydzięgiel na stres

Substancje zawarte w korzeniu arcydzięgla łagodzą stany nadmiernej pobudliwości, koją skołatane nerwy i działają wzmacniająco na organizm w stanach wyczerpania nerwowego. Arcydzięgiel zalecany jest osobom cierpiącym na bezsenność, bóle głowy i drżenie mięśni wywołane stresem lub powstałym na tle nerwicy wegetatywnej. Wielu renomowanych zielarzy wskazuje na skuteczność anżeliki w łagodzeniu migreny. 

Arcydzięgiel na bielactwo i choroby skóry

Korzeń arcydzięgla zawiera fotokumaryny, czyli substancje, które pod wpływem działania promieni słonecznych mogą powodować miejscowe podrażnienia skóry. Zgodnie z doświadczeniami medycyny ludowej towarzyszy im szczególna aktywacja komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny – naturalnego pigmentu skóry – co łagodzi objawy bielactwa. Olejowe i wodne wyciągi z dzięgla stosowane zewnętrznie do przemywania ciała działają antyseptycznie, łagodzą łojotok i zmniejszają trądzik, hamują świąd i swędzenie towarzyszące wysypkom, ugryzieniom komarów oraz łuszczycy. 

Arcydzięgiel na reumatyzm

Medycyna ludowa zaleca stosowanie wyciągu spirytusowego z korzeni dzięgla do nacierania ciała w przypadku bólów korzonkowych, stawowych, mięśniowych i reumatycznych, jak również spowodowanych urazami (np. stłuczeniami) lub nadmiernym wysiłkiem fizycznym (tzw. zakwasy). Substancje czynne obecne w arcydzięglu pomagają w nerwobólach, przy artretyzmie i gośćcu stawowym. 

Arcydzięgiel na włosy

Wyciągi wodne z arcydzięgla w postaci płukanek polecane są na przetłuszczające się włosy w celu zmniejszenia ilości wydzielanego sebum, ponadto w stanach zapalnych skóry głowy, łojotoku, łupieżu oraz łuszczycy skóry owłosionej głowy. 

Arcydzięgiel na kaszel i odtruwanie

Związki obecne w korzeniu arcydzięgla działają wykrztuśnie, dlatego spożywanie wyciągów z anżeliki zalecane jest cierpiącym na uporczywy kaszel i chrypkę wywołane chorobami górnych dróg oddechowych, przy zapaleniu gardła, oskrzeli i krtani. Zioło to działa również napotnie i zwiększa wydzielanie moczu, co czyni je skutecznym środkiem w odtruwaniu i detoksykacji organizmu. W przypadku stanów zapalnych jamy ustnej stosuje się płukanki na bazie arcydzięgla z dodatkiem szałwii. 

Arcydzięgiel w kuchni

Korzenie arcydzięgla, ze względu na gorzko-korzenny smak i słodki, balsamiczny zapach znajdują zastosowanie w kuchni do aromatyzacji napojów alkoholowych. W niewielkich ilościach mogą być również stosowane jako dodatek do zup, w szczególności rosołu i bulionu, w zastępstwie lub razem z lubczykiem. Zielone części arcydzięgla, liście i ich ogonki oraz pokrojone w cienkie plasterki łodygi, można kandyzować w syropie. Kandyzowany arcydzięgiel zachowuje piękny, zielony kolor i doskonale nadaje się do dekoracji ciast i innych słodkich wypieków. Świeże liście i kwiaty to z kolei doskonały dodatek do sałatek owocowych i twarogu, można je także dodawać do galaretek, marmolad, konfitur oraz mrożonych sorbetów owocowych, ponieważ wybitnie podkreślają naturalną słodycz owoców i zmniejszają ich kwaskowość. Natomiast owoce dzięgla świetnie dopełniają mieszanki pestek i ziaren używanych do wypieku domowych ciasteczek.

Arcydzięgiel w kosmetyce

Wyciąg z korzeni arcydzięgla dodany do szamponu do włosów łagodzi stany zapalne skóry głowy, ogranicza świąd i pomaga w walce z łupieżem. W połączeniu z mydłem zmniejsza swędzenie i wspomaga regenerację skóry. Ze względu na słodko-balsamiczny zapach bywa dodawany do perfum i kosmetyków jako środek aromatyzujący.

   Przeciwwskazania

Korzenia arcydzięgla ani preparatów ziołowych zawierających surowiec nie należy stosować w ostrych nieżytach żołądka, w stanach zapalnych nerek (m.in. przy zapaleniu kłębuszków nerkowych), w stanach zapalnych jelit (m.in. przy zapaleniu wyrostka robaczkowego), jak również podczas miesiączki oraz przy nadwrażliwości na promienie słoneczne. Nie stosować u dzieci w wieku poniżej 12 lat.

Interakcje - działania niepożądane - skutki uboczne

Substancje zawarte w korzeniu arcydzięgla posiadają właściwości fotouczulające. U osób zażywających preparaty z dzięglem może wystąpić uczulenie skóry na promieniowanie ultrafioletowe objawiające się miejscowym obrzękiem, przekrwieniem i pojawieniem się pęcherzy. Podczas zażywania produktu należy unikać słońca i naświetlania promieniowaniem UV. Należy ściśle przestrzegać zalecanych dawek, ponieważ spożywany w nadmiarze korzeń anżeliki może powodować ból głowy, nudności, brak apetytu i świąd skóry.

   Sposób przechowywania

Zaleca się przechowywanie surowca w przewiewnej, papierowej torebce lub szklanym naczyniu, w miejscu zacienionym, suchym, wolnym od obcych zapachów oraz niedostępnym dla dzieci.

   Dawkowanie i przykładowe sposoby użycia arcydzięgla

Odwar z arcydzięgla

1 łyżkę rozdrobnionych korzeni zalać szklanką stołową zimnej wody. Gotować przez 20 minut uzupełniając wodę. Odcedzić, schłodzić. Pić pól szklanki przed jedzeniem na pobudzenie apetytu lub po posiłku dla ułatwienia trawienia i zwiększenia wydzielania wiatrów. Można wzmocnić jego działanie dodając owoce kopru i kminku.

Napar z arcydzięgla

1 łyżkę rozdrobnionych korzeni zalać 1 szklanką wrzątku i zostawić pod przykryciem na 10 minut. Następnie odcedzić, schłodzić i pić 2x dziennie po pół szklanki rano i wieczorem. Łagodzi stany podrażnienia nerwowego, wycisza i ułatwia zasypianie, pomaga na trawienie.

Nalewka z arcydzięgla (dzięgielówka)

100 g rozdrobnionego korzenia arcydzięgla zalać 500 ml spirytusu o mocy 50-70% i postawić do naciągnięcia na 14 dni. Następnie odcedzić i przelać do butelki. Można dodać nieco cukru lub miodu do smaku. Zażywać 2-3 razy dziennie po pół łyżeczki (w sumie w ciągu doby nie przekraczać dawki 5 ml). W zastosowaniu zewnętrznym do nacierania ciała w celach przeciwbólowych.

Wino z arcydzięgla

100 g rozdrobnionych korzeni arcydzięgla zalać 500 ml białego wina. Odstawić do naciągnięcia na 14 dni w ciemne i chłodne miejsce. Po dwóch tygodniach odcedzić i zlać do butelki. Spożywać dwa razy dziennie po 1 łyżce stołowej w nerwicy wegetatywnej, bólach żołądka i jelit oraz na poprawę apetytu.

Macerat z arcydzięgla

2 kopiaste łyżki rozdrobnionego arcydzięgla zalać szklanką letniej, przegotowanej wody i pozostawić na 3-4 godziny. Pić 3 razy dziennie po pół do jednej szklanki dziennie w stanach zatrucia alkoholowego i nikotynowego.

Kąpiel na stres z arcydzięglem

4 łyżki rozdrobnionego korzenia arcydzięgla zalać dwoma litrami wody i gotować pod przykryciem na bardzo małym ogniu przez co najmniej kwadrans. Tak przygotowany odwar dodać do kąpieli. Mieszanka działa wzmacniająco i regenerująco w stanach wyczerpania organizmu, wycisza i łagodzi napięcie nerwów.

Inhalacje arcydzięglem

4 łyżki rozdrobnionego korzenia zalać 2 litrami wrzątku i gotować na małym ogniu przez 15 minut. Po tym czasie zestawić naczynie z ognia i pochylić głowę nad parującym naparem. Otulić się ręcznikiem i zamknąć oczy (opary mogą działać drażniąco na spojówki). Wdychać przez 5-10 minut – do momentu oczyszczenia z dróg oddechowych z zalegającej w nich wydzieliny.

   Mieszanki ziołowe z arcydzięglem

Napar z arcydzięgla na trawienie

50 g korzenia dzięgla litworu wymieszać z 50 g mięty pieprzowej. 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 10 minut. Odcedzić. Pić po pół szklanki co 2-3 godziny w kłopotach z trawieniem, przy wzdęciach, bólach żołądka i kolce wątrobowej.

Napar z arcydzięgla na bezsenność

50 g korzenia dzięgla litworu wymieszać z 50 g kłącza kozłka lekarskiego. 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 10 minut. Odcedzić. Wypić zanim ostygnie przed snem w przypadku bezsenności lub kłopotach z zasypianiem.

Likier z arcydzięgla na wzdęcia

2 łyżki rozdrobnionego korzenia arcydzięgiela zalać pół litrem 70-procentowego spirytusu i postawić do naciągnięcia na 14 dni. Po tym czasie dodać 5 goździków, łyżeczkę mięty pieprzowej, łyżeczkę melisy, szczyptę cynamonu, tartej gałki muszkatołowej, anyżku i kopru włoskiego. Pozostawić na 14 dni, po czym dodać 200 g cukru rozpuszczonego w pół szklanki wody. Wymieszać i odstawić na kolejne dwa tygodnie, po czym odcedzić i zlać do butelki. Pić po 1 małym kieliszki w problemach trawiennych.

Nalewka z arcydzięgla na stres

50 g rozdrobnionego arcydzięgla, 50 g rozdrobnionego korzenia imbiru i 50 g skórek pomarańczowych zalać 1/4 litra spirytusu 70% i szczelnie zamknąć. Po 48 godzinach wymieszać z syropem przygotowanym z pół kilograma cukru rozpuszczonego w 1/2 litra wody. Pić po 1 małym kieliszku w bólach migrenowych głowy oraz stanach napięcia nerwowego. Spożyty przed snem ułatwia zasypianie.

   Bibliografia

https://rozanski.li/355/korzen-arcydziega-radix-archangelicae-w-praktycznej-fitoterapii/
http://www.czytelniamedyczna.pl/6246,fitoterapia-chorlb-dermatologicznych.html
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30799248
https://stud.epsilon.slu.se/818/4/Kylin_M_100128.pdf
https://www.researchgate.net/publication/331017485