Czarnuszka siewna - nasiona czarnuszki - całe
Opis
Czarnuszka siewna - owoc czarnuszki
(Nigella sativa)
ang. fennel flower, nutmeg flower, Roman coriander, blackseed, black caraway;
hiszp. ajenuz, arañuel, falso comino, neguilla, niguela;
niem. Echte Schwarzkümmel;
fran. nigelle cultivée, cumin noir;
ros. Калинджи, чернушка посевная, сейдана, седана, нигелла, чёрный тмин;
Czarnuszka, której zarówno polska, jak i łacińska nazwa wskazują na charakterystyczną barwę nasion, to przyprawa i zarazem roślina lecznicza stosowana w medycynie naturalnej już w epoce starożytnej. Drobne, tłuste ziarna wykorzystywano do tłoczenia oleju stosowanego do nacierania ciała w przypadku problemów skórnych, a w postaci nierozdrobnionej prażono na blasze i dodawano do potraw jako środek aromatyzujący. Najstarsze wzmianki o dobroczynnych właściwościach czarnuszki pochodzą z Asyrii, gdzie ówcześni lekarze zalecali jej spożywanie na problemy gastryczne. Zalety czarnuszki doceniali również Egipcjanie, którzy z jej pomocą przeziębienia, bóle głowy i wszelkie infekcje. Z kolei greccy i rzymscy medycy podkreślali skuteczność wyciągów w zaleczaniu problemów skórnych, w szczególności wszelkiego rodzaju wysypek i ropni. Współcześnie prowadzone badania naukowe potwierdziły prozdrowotne właściwości czarnuszki, przypisywane obecnym w przyprawie substancjom czynnym (w szczególności tymochinonom), choć szczegółowy mechanizm tych procesów nie został jeszcze dokładnie poznany i wciąż pozostaje w fazie dociekań badaczy.
Co to jest czarnuszka? Opis rośliny – informacje ogólne
Czarnuszka siewna jest jednoroczną rośliną z rodziny jaskrowatych pochodzącą z Turcji i krajów Bliskiego Wschodu. Współcześnie w stanie dzikim spotykana jest we wszystkich państwach basenu Morza Śródziemnego, a jako gatunek introdukowany jej uprawy prowadzone są w Europie, Azji i Afryce. To dorastająca do wysokości 40 cm drobna roślinka o pierzastosiecznych liściach i miododajnych, białych kwiatach o eleganckich kielichach, wyrastających pojedynczo na szczytach pędów. Czarnuszka siewna preferuje żyzne, wilgotne gleby i stanowiska w pełni nasłonecznione. Nadaje się upraw w doniczkach lub w ogrodzie jako roślina ozdobna, a jej kwiaty wykorzystywane są w bukieciarstwie. W Polskich warunkach klimatycznych kwitnie od maja do września, podczas gdy w miejscach o cieplejszym klimacie - jej okres wegetatywny trwa cały rok. W medycynie naturalnej zastosowanie znalazły nasiona czarnuszki – kanciaste, czarne, zamknięte w zrośniętych ze sobą mieszkach. Stosowane są jako przyprawa, w przeszłości bardzo popularna w Europie ze względu na niski koszt pozyskania oraz uniwersalność zastosowań (w odróżnieniu od kosztownych przypraw korzennych). Z kolei olej wytłaczany z nasion czarnuszki to ceniony surowiec nie tylko kulinarny, ale i kosmetyczny.
Surowiec zielarski
nasiona czarnuszki (semen nigellae sativae) 100%
Skład
Nasiona czarnuszki zawierają olej tłusty (do 35%), fitosterole (m.in. alfa-spinasterol, stigmosterol, kampesterol), alkaloidy (nigellin, nigelliminę i niegellon), saponiny trójterlepnowe, antrachinony oraz witaminę E, taniny i flawonoidy (kwertycynę). Ponadto w nasionach czarnuszki obecny jest olejek eteryczny (do 2,5%), w którym wyróżnić można tymochinony, tymol, karwakrol, p-cymen i alfa-pinen. Z kolei olej z czarnuszki obfituje w kwas olejowy, palmitynowy, erukowy, linolenowy, linolowy (55,8%), arachidonowy, mirystycynowy i stearynowy.
Właściwości
Nasiona czarnuszki to drobne, chropowate ziarenka o długości od 1,5 do 3 mm i wyraźnie trójkątnym, kanciastym kształcie. Mają smoliście czarną barwę, jasne, oleiste wnętrze i łagodny, prawie niewyczuwalny aromat. Dopiero po roztarciu w dłoniach lub moździerzu wydzielają zapach przypominający nuty oregano. Wyróżniają się gorzkawym, lekko pikantnym smakiem.
Działanie
Jak działa czarnuszka? - czytaj na naszym blogu.
Zastosowanie
Czarnuszka w gastronomii
O ile w Europie czarnuszkę stosowano przede wszystkim jako środek leczniczy, to w kulturach arabskiej i orientalnej nasiona czarnuszki znalazły zastosowanie przede wszystkim jako uniwersalna przyprawa kulinarna. Całe, nierozdrobnione nasiona czarnuszki dodaje się przede wszystkim do wytrawnych wypieków, pieczywa, bułek oraz ciast nadziewanych farszem na bazie kapusty lub mięsa. Można je stosować zarówno jako wypełniacz samej masy, jak i posypkę, podobnie jak sezam, nasiona dyni, słonecznika, soi czy siemienia lnianego. Ziarna czarnuszki to aromatyczny dodatek do nabiału, twarogów i żółtych serów. Podkreślają również smak tłustych, czerwonych mięs.
Nasiona czarnuszki to nieodzowny składnik wielu orientalnych potraw, np. indyjskich sosów korma bazujących na mieszaninie mleczka kokosowego, jogurtu i przypraw, jak również zup dhal czy mieszanki przyprawowej panch phoron popularnej na pograniczu Indii, Nepalu i Bangladeszu. Dodawane są do drożdżowego chlebka naan, jak również stanowią podstawę do produkcji gorzko-słodkiej pasty qizha typowej dla kuchni arabskiej. Koneserzy podkreślają ich walory aromatyczne w wytrawnych sosach warzywnych chutney. Nasiona czarnuszki to także jeden ze składników mieszanek aromatyzujących do produkcji likierów. W kuchni popularnej zalecane są osobom unikającym pikantnych przypraw w zastępstwie ostrej papryki i pieprzu.
Czarnuszka w ziołolecznictwie
Czarnuszka na bakterie i wirusy
Tymochinon obecny w nasionach czarnuszki to substancja o potwierdzonych naukowo właściwościach bakterio- o wirusobójczych. Jak wykazały prowadzone eksperymenty, wodne, alkoholowe i olejowe wyciągi z ziaren czarnuszki aktywnie hamowały namnażanie bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych nawet ze szczepów szczególnie uodpornionych na działanie tradycyjnych antybiotyków, np. gronkowca złocistego, innych bakterii z rodzaju gronkowców, pałeczki ropy błękitnej, powodującej wrzody żołądka helicobacter pylori, grzybów drożdżoidalnych (candida) czy cytomegalowirusów. Część z badanych drobnoustrojów chorobotwórczych okazuje się szczególnie groźna dla osób z obniżoną odpornością lub upośledzonym działaniem systemu immunologicznego (np. osób po ciężkich zabiegach chirurgicznych, rekonwalescentów po długotrwałych chorobach, osobach niedożywionych, narażonych na długotrwały stres, itp.), dlatego medycyna ludowa zaleca stosowanie czarnuszki profilaktycznie dla wzmocnienia odporności i przeciwdziałania ewentualnemu rozwojowi zakażeń w organizmie.
Czarnuszka na problemy z oddychaniem
Nigellon obecny w nasionach czarnuszki działa rozkurczająco na mięśnie gładkie powodując rozszerzenie oskrzeli. Dzięki temu ułatwia oddychanie w przypadku chorób górnych dróg oddechowych, w szczególności przebiegających z duszącym, przeciągającym się kaszlem, np. przy astmie czy krztuścu. Nigellon posiada również własności przeciwhistaminowe, dlatego może okazać się pomocny w łagodzeniu kaszlu i trudności z oddychaniem o podłożu uczuleniowym i alergicznym. Podobne właściwości posiada również obecna w nasionach czarnuszki prostaglandyna E1.
Czarnuszka na grzybicę skóry i grzybicę paznokci
Tymochinon i inne substancje czynne zawarte w nasionach czarnuszki wykazują silne działanie przeciwgrzybiczne. Wodne i alkohole wyciągi z ziaren przyprawy w prowadzonych badaniach naukowych okazały się pomocne w hamowaniu wydzielania toksycznych dla organizmu ludzkiego alfatoksyn produkowanych przez grzyby z rodzaju m.in. Trichophyton czy kropidlaków z rodzaju Aspergillus – odpowiedzialnych za występowanie uporczywych i szczególnie opornych na leczenie grzybic skóry i paznokci u ludzi, jak również astmy oskrzelowej. Ekstrakty z nasion czarnuszki okazały się równie skuteczne w łagodzeniu skutków kandydozy – choroby powodowanej przez drożdżaki. Medycyna naturalna zaleca stosowanie wyciągów alkoholowych i olejowych z czarnuszki w chorobach dermatologicznych o podłożu grzybiczym, jak również przy wysiękach, wypryskach, ropniach i owrzodzeniach przebiegających z równocześnie rozwiniętym stanem zapalnym tkanek.
Czarnuszka na pasożyty
Saponiny obecne w nasionach czarnuszki to substancje o silnym działaniu przeczyszczającym. Ich właściwości można porównać do naturalnych pestycydów – oddziałują toksycznie na pasożyty wewnętrzne narządów układu pokarmowego, jednocześnie pozostając całkowicie bezpieczne dla wątroby. Badania prowadzone w kierunku zwalczania przywr z rodzaju schistosoma, jaj tasiemca oraz zarodźców malarii potwierdziły silne antypasożytnicze i pierwotniakobójcze działanie przyprawy na każdym etapie rozwoju pasożyta u zywiciela. Co więcej, alkoholowe i wodne wyciągi z czarnuszki nie tylko pogłębiały skuteczność konwencjonalnych leków stosowanych w przypadkach zakażeń, lecz również aktywowały silniejszą odpowiedź ze strony układu immunologicznego gospodarza oraz zauważalnie poprawiały zachodzące w jego tkankach procesy antyoksydacyjne oraz parametry krwi.
Czarnuszka na trawienie
Tymochinon okazał się również skuteczny w zwalczeniu bakterii wywołujących zakażenia układu pokarmowego i dróg żółciowych. Badania naukowe potwierdziły dotychczasowe zalecenia medycyny naturalnej zachęcającej do regularnego spożywania nasion czarnuszki w przypadku nieżytów żołądka, problemów trawiennych, niedostatecznym wydzielaniu żółci oraz bolesnych kolkach, wzdęciach i towarzyszącym im nieżycie jelit (biegunce) jako środek przywracający naturalną równowagę flory bakteryjnej i usprawniający trawienie. W tradycyjnym ziołolecznictwie wyciągi olejowe z czarnuszki zalecane są również chorym na cytomegalię i wirusowe zapalenie wątroby typu C.
Czarnuszka na wolne rodniki
Olejki eteryczne (tymochinon) jak i same oleje obecne w nasionach czarnuszki to substancje wykazujące silną aktywność antyoksydacyjną. Działają przeciwzapalnie, dezaktywują wolne rodniki obecne w organizmie i hamują oksydację tkanek, zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia szoku tlenowego. Jak wykazały prowadzone badania naukowe, skuteczność tymochinonu w tym względzie przewyższa właściwości witaminy C. Wyniki dotychczasowych prac badawczych potwierdzają zasadność zaleceń medycyny tradycyjnej, rekomendującej stosowanie czarnuszki w chorobach reumatycznych, przy artretyzmie i innych dolegliwościach powodowanych przez stany zapalne rozwijające się w organizmie. Ponadto wyjaśniają twierdzenie starożytnych, asyryjskich medyków mówiące, że „czarnuszka jest dobra na wszystko, nie pomaga tylko na śmierć”. Powodowany przez wolne rodniki szok oksydacyjny uznawany jest przez medycynę konwencjonalną za przyczynę rozwoju większości współczesnych chorób cywilizacyjnych (otyłość, nadciśnienie, cukrzyca, nowotwory) i zwiększoną stopę zgonów spowodowanych przez raka, zawały serca i udary mózgu.
Przeciwwskazania
Ze względu na zawartość substancji mogących obniżać ciśnienie tętnicze krwi, nasion czarnuszki nie powinny stosować osoby cierpiące na niedociśnienie (hipotensję) oraz osoby przyjmujące środki moczopędne. Przed zastosowaniem nasion czarnuszki u osób przechodzących aktywną terapię onkologiczną zaleca się zasięgnięcie porady lekarza odnośnie możliwych interakcji z lekami przeciwnowotworowymi.
Interakcje - działania niepożądane - skutki uboczne
Nasiona czarnuszki spożywane w normalnych ilościach (ok. 1/2 do 1 łyżeczki do herbaty dziennie) nie powodują skutków ubocznych ani działań niepożądanych. Za maksymalną bezpieczną dawkę dzienną przyjmuje się 25 g. Ze względów bezpieczeństwa zaleca się ograniczenie ilości spożywanej przyprawy przez kobiety w ciąży. U osób wrażliwych na substancje czynne obecne w nasionach czarnuszki siewnej oraz u osób podatnych na uczulenia, przy stosowaniu zewnętrznym wyciągów z czarnuszki mogą wystąpić podrażnienia skóry lub reakcje alergiczne.
Sposób przechowywania
Zaleca się przechowywanie surowca w przewiewnej, papierowej torebce lub szklanym naczyniu, w miejscu zacienionym, suchym, wolnym od obcych zapachów oraz niedostępnym dla dzieci.
Dawkowanie i przykładowe sposoby użycia
Proszek z czarnuszki
100 g nasion czarnuszki zmielić w młynku do kawy na pył. Spożywać po 1 łyżeczce dziennie jako dodatek do jogurtu, muesli, sałatek, jako przyprawa do chleba lub dań z kapusty.
Napar z czarnuszki
1 łyżkę rozdrobnionych nasion czarnuszki zalać 1 szklanką wrzącej wody lub mleka, odstawić na 20 minut pod przykryciem, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml. W chorobach układu oddechowego spożywać częściej mniejsze dawki (po 25-50 ml co 2-3 godziny). Schłodzonym naparem przemywać skórę trądzikową i łojotokową. Ponadto do płukania narządów płciowych przy infekcjach i stanach zapalnych. Do lewatyw - przy zakażeniu jelita grubego grzybami.
Nalewka z czarnuszki
100 g nasion z czarnuszki zalać 250 ml alkoholu 40%. Szczelnie zamknąć i pozostawić do maceracji na 14 dni. Po tym czasie przefiltrować i zlać do butelki. Pić do 3 razy dziennie po 5 ml rozcieńczoną wodą lub mlekiem z miodem. Bez rozcieńczenia stosować zewnętrznie do wcierania w obolałe stawy i mięśnie, przy kontuzjach i bólach kostnych. Rozcieńczoną w proporcji 1 łyżka nalewki na 200 ml wody stosować wspomagająco do leczenia łuszczycy, wyprysków i dermatoz, jak również do przemywania skóry trądzikowej i łojotokowej.
Miód z czarnuszki
100 g nasion z czarnuszki zmielić w młynku do kawy na pył. Wymieszać z miodem w proporcji: 1 łyżeczka czarnuszki na 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę wódki 40%. Zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce. Przy przeziębieniu, kaszlu, chorych zatokach - 1 łyżka co 6 godzin.
Mieszanki ziołowe z czarnuszką
Sól fizjologiczna z czarnuszką na katar
1 łyżkę zmielonych nasion czarnuszki zalać 100 ml soli fizjologicznej (dostępna w aptekach). Doprowadzić do wrzenia i pozostawić do naciągnięcia na 30 minut. Przefiltrować przez gazę i uzupełnić wyparowany płyn wodą mineralną niegazowaną do objętości 100 ml. Można wtryskiwać do jamy nosowej przy przeziębieniu, alergii i zapaleniu zatok dla zmniejszenia kataru i udrożnienia kanałów nosowych.
Ziołomiód czarnuszkowy na przeziębienie
100 g nasion z czarnuszki, 25 g goździków i 25 g owoców anyżu biedrzeńca zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Wymieszać ze 100 ml ulubionego miodu naturalnego, przełożyć do wyparzonego słoiczka. Szczelnie zamknąć, pozostawić do wytrawienia na co najmniej 14 dni. Stosować jako środek na przeziębienia, kaszel, gorączkę, w zapaleniu górnych dróg oddechowych i chrypce. Można spożywać sam (2-3 razy dziennie po 1 łyżeczce) lub jako dodatek słodzący, np. do herbaty.
Przepisy
Sałatka z pieczarkami i czarnuszką
1 mała kapusta pekińska
200 g pieczarek
10 pomidorków koktajlowych
1/2 puszki kukurydzy
1 cebula dymka
1 ząbek czosnku
2 łyżki jogurtu
1 łyżka majonezu
1 łyżka musztardy
1/2 łyżki czarnuszki
sól, pieprz do smaku
Pieczarki obrać, pokroić w talarki i lekko obsmażyć na łyżce oleju. Doprawić do smaku solą i pieprzem. Kapustę pekińską poszatkować, pomidory pokroić na połówki, cebulę dymkę (razem ze szczypiorem) posiekać w piórka, kukurydzę odcedzić na sitku. Z jogurtu, musztardy i majonezu przygotować sos. Wszystkie składniki sałatki dokładnie wymieszać. Gotową sałatkę posypać czarnuszką.
Bibliografia
http://gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/gower/czarnuszka-siewna-nigella-sativa-l-ranunculaceae.html
http://www.czytelniamedyczna.pl/5412,nigella-sativa-l-roslinny-surowiec-o-wlasciwosciach-plejotropowych.html
http://www.czytelniamedyczna.pl/5635,nigella-sativa-zrodlem-zwiazkow-bioaktywnych.html
https://rozanski.li/250/cottbus-cz-iii-schwarckmmell-plus/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3642442/
Dane techniczne
Nazwa polska | Czarnuszka siewna |
Nazwa łacińska | nigella sativa |
Skład | 100% owoców czarnuszki |
Rodzaj surowca | owoc |
Postać | cały |
Frakcja | - |
Wskazania | reumatyzm, choroby skórne, grzybica, astma |
Do użytku | wewnętrznego i zewnętrznego |
Zbiór | z upraw konwencjonalnych / ze stanu naturalnego |
Miejsce pochodzenia | - |
Kraj pochodzenia | Indie |
Podmiot odpowiedzialny | Aromatika Adam Iwańczuk |