DEREŃ OWOC

DEREŃ WŁAŚCIWY owoc
(Cornus mas)

ang. Cornelian cherry, European cornel, dogwood;
hiszp. cornejo macho;
niem. Kornelkirsche; Herlitze, Dürlitze, Hirlnuss, Dirndl, Dirndling, Dirndlstrauch, Gelber Hartriegel;
fran. cornouiller mâle cornouiller sauvage;
ros. Кизи́л обыкнове́нный, мужско́й;


Dereń właściwy, nazywany również jadalnym, jest dość dużym krzewem (niekiedy nawet drzewem, gdyż jego wysokość potrafi przekroczyć 7m) wywodzącym się z okolic Kaukazu. Obejmuje około czterdziestu gatunków chętnie uprawianych w parkach i ogrodach, głównie ze względu na walory ozdobne, choć w naszym kraju występuje również powszechnie w stanie dzikim, tworząc gęste zarośla na skraju łąk, pól i lasów. Kwitnie wczesną wiosną, jeszcze zanim zdoła w pełni rozwinąć liście, a pierwsze owoce dojrzewają na przełomie lipca i sierpnia. Mają podłużny, eliptyczny kształt i, w zależności od gatunku, barwę od żółtej po ciemną czerwień. Wyróżniają się dość kwaskowatym smakiem, dlatego spożywa się je głównie w formie marynat lub przetworów (słodkich dżemów, konfitur, kompotów, jak również win, likierów i nalewek). W przeszłości powszechnie wykorzystywano również drewno dereni, które, ze względu na dużą gęstość, a tym samym wyjątkową twardość i elastyczność, stanowiło doskonały materiał do wyrobu drzewców broni (np. włóczni, oszczepów, itp.,).


SUROWIEC: owoc derenia (fructus corni)

Owoce derenia zawierają bardzo duże ilości witamin C, P oraz A, ponadto sole mineralne (szczególnie związki żelaza) oraz flawonoidy, kwasy organiczne, antyoksydanty, pektyny, garbniki, cukry i inne substancje biostymulujące.


DZIAŁANIE

Przetwory z owoców derenia działają na organizm ogólnie wzmacniająco. Wysoka zawartość witaminy C poprawia odporność i stymuluje działanie systemu immunologicznego, witamina P uszczelnia i wzmacnia ścianki naczyń krwionośnych zapobiegając drobnym krwawieniom wewnętrznym, z kolei witamina A poprawia wzrok oraz korzystnie wpływa na wygląd paznokci i skóry. Owoce derenia przeciwdziałają spustoszeniom czynionym w organizmie przez wolne rodniki, posiadają właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające i lekko moczopędne.


ZASTOSOWANIE

W przeszłości spożywanie owoców derenia zalecano przy przeziębieniach, gorączce, anemii oraz chorobach spowodowanych niedoborem witamin (np. osobom narażonym na szkorbut). Jedli je chorzy na podagrę i reumatyzm, ponieważ zmniejszały dolegliwości bólowe i zmniejszały stany zapalne, niekiedy też podawano dzieciom cierpiącym na biegunkę dla uregulowania procesów trawiennych. Obecnie owoce derenia zalecane są w okresie rekonwalescencji po długich chorobach oraz jako środek wzmacniający odporność.


PRZECIWWSKAZANIA

Przetworów z derenia nie powinny spożywać osoby cierpiące na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Ze względu na brak odpowiednich badań w tym kierunku nie są zalecane kobietom w ciąży i matkom karmiącym piersią.


SPOSÓB PRZECHOWYWANIA

Należy przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci, w zamkniętych opakowaniach, chronić od światła i wilgoci.


PRZYKŁADOWE FORMY ZASTOSOWANIA

Napar z owoców
1 łyżeczkę suszonych owoców derenia zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem do naciągnięcia na 15 minut. Pić codziennie jako naturalne źródło witamin i minerałów oraz środek wzmacniający kondycję organizmu.

Nalewka I
40 dag dojrzałych owoców umyć, po czym każdy z nich nakłuć w kilku miejscach wykałaczką i zasypać 50 dag cukru. Odstawić na 24 godziny. Następnie zalać 500 ml spirytusu 50-60% i odstawić na co najmniej miesiąc. Co kilka dni wstrząsnąć. Po upływie miesiąca przefiltrować, a uzyskaną nalewkę zlać do ciemnych butelek. Powinna dojrzewać jeszcze kilka miesięcy.

Nalewka II
1 kg dojrzałych owoców derenia umyć i wysuszyć, po czym w kilku miejscach nakłuć wykałaczką. Dodać 100 g suszonych czarnych jagód (owoców borówki czernicy) i zalać 500 ml wódki 40% oraz 500 ml spirytusu 96%. Szczelnie zamknąć i odstawić w ciepłe (może być nasłonecznione) miejsce. Codziennie wstrząsnąć. Po upływie 6 tygodni zlać alkohol, a owoce zasypać 1 kg cukru i dokładnie wymieszać. Pozostawić na kilkanaście dni aż do całkowitego rozpuszczenia cukru – powstanie gęste syrop, który po odcedzeniu wymieszać z wcześniej odlanym alkoholem. Ponownie odstawić na 7 dni do sklarowania, po czym zlać czysty płyn pozostawiając wytrącony na dnie osad. Zlaną nalewkę szczelnie zamknąć i odstawić na co najmniej 6 miesięcy do dojrzenia. Im dłużej pozostaje nieotwarta, tym bardziej zyska na smaku i aromacie.

Syrop z derenia
Dojrzałe owoce derenia wydrelować, po czym zalać niewielką ilością wody i gotować przez 10 minut. Następnie dodawać stopniowo cukier (najlepiej brązowy) aż do uzyskania konsystencji gęstego syropu. Gotować jeszcze 20 minut, po czym zlać do wyparzonych słoików lub butelek. Jeśli zamiast cukru brązowego użyje się cukru żelującego, a ilość wody ograniczy do minimum, w rezultacie powstanie smaczna galaretka.

Ocet z derenia
1,5 kg owoców derenia rozgnieść, wrzucić do dużego słoja i zalać 1,5 litrem przegotowanej wody. Dodać 20 dag miodu i 2 gałązki mięty pieprzowej. Odstawić na 3 miesiące w miejsce o temperaturze pokojowej. Codziennie mieszać. Gotowy ocet odcedzić i zlać do butelek. Z powodzeniem zastępuje tradycyjny ocet winny.

Dżem z derenia
1 kg dojrzałych owoców derenia umyć, po czym ugotować w niewielkiej ilości wody aż do miękkości. W drugim garnku udusić pół kilograma jabłek obranych ze skórki. Masę dereniową przetrzeć przez sito, odrzucając skórki i pestki, a czysty miąższ dodać do jabłek. Dosypać 70 dag cukru i zagotować mieszając. Gotować przez kilka minut na wolnym ogniu uważając, by nie przypalić masy. Gorący dżem rozlać do wyparzonych słoików, szczelnie zamknąć i odwrócić do góry dnem do przestygnięcia. Podawać jako wytrawny dodatek do mięs (w zastępstwie żurawiny lub borówek), a po dosłodzeniu stosować jako nadzienie do ciast.

Marynata z derenia
500 g niedojrzałych (twardych i zielonych) owoców derenia zagotować razem z 300 ml octu, 300 ml wody, 2 łyżeczkami soli, 4 łyżeczkami cukru, 10 goździkami, 10 ziarnami pieprzu czarnego i 3 listkami laurowymi. Po doprowadzeniu do wrzenia zdjąć z ognia, ponieważ gotowany dereń szybko się rozpada. Rozlać do wyparzonych słoików, które pasteryzować przez 10 minut. Marynata doskonale sprawdza się w zastępstwie oliwek.

Fałszywe oliwki
Lekko niedojrzałe (żółte lub nawet zielone) owoce derenia pozostałe po przebraniu tych nadających się na przetwory domowe umyć i oczyścić z ogonków.  Przygotować zalewę do kiszenia (10 dag soli na 1 litr wody), kilka liści winogron lub dębu i dodać owoce. Kisić kilka do kilkunastu tygodni (w zależności od stopnia dojrzałości owoców). Ukiszone owoce wyjąć, wrzucić na 60 sekund do wrzątku, po czym schłodzić i zalać oliwą z oliwek (może być z dodatkiem ziół). Po kilku dniach nadają się do podania jako słona przekąska.