Marzanka wonna - ziele marzanki

Marzanka wonna - ziele marzanki
(Galium odoratum)

ang. sweetscented bedstraw;
hiszp. aspérula olorosa, hierba de la opilada;
niem. Waldmeister, Wohlriechende Labkraut;
fran. gaillet odorant, asperule odorante;
ros. подмаренник душистый;

Marzanka wonna, nazywana wonną ze względu na piękny zapach, jaki wydziela jej ziele po wysuszeniu, to surowiec zielarski stosowany w medycynie naturalnej przede wszystkim jako składnik mieszanek o działaniu rozkurczowym, choć równie często bywa wykorzystywana jako aromatyzujący dodatek do nalewek, tynktur i intraktów. W Niemczech i krajach Beneluksu używana jest do produkcji tradycyjnego napoju o nazwie Maitrank (lub Maiwein – majowe wino), który spożywany jest podczas radosnych obchodów święta majowego, przypadającego w pierwszy poniedziałek maja (lub, jak ma to miejsce w krajach o przeszłości komunistycznej, 1 maja). Ze względu na zawartość kumaryny zaleca się ostrożność i umiarkowanie w stosowaniu marzanki jako samodzielnego ziela.

   Co to jest marzanka wonna? Opis rośliny – informacje ogólne

Marzanka wonna należy do rodzaju przytulii z rodziny marzanowatych i, podobnie jak pozostałe rośliny tego typu, występuje dość powszechnie na całym świecie. W odróżnieniu od swoich kuzynek rzadko bywa postrzegana jako chwast – przeciwnie, ze względu na dekoracyjny charakter oraz piękny zapach bywa chętnie uprawiana w przydomowych ogródkach kwiatowych oraz nasadzana na miejskich klombach czy wzdłuż parkowych alejek, gdzie tworzy niekiedy zwarte, gęste łany. Dorasta do wysokości 30 cm, a jej wiotkie, delikatne łodygi porastają charakterystyczne, okółkowe liście. Kwitnie od kwietnia do końca czerwca, w stanie dzikim najczęściej spotkać ją można w świetlistych zaroślach i na obrzeżach lasów liściastych, gdzie zdecydowanie preferuje żyzne gleby próchnicze. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku przytulii czepnej, również młode pędy marzanki wonnej są jadalne i mogą być bezpiecznie spożywane jako składnik sałatek, wiosennych zup lub jako ziołowy dodatek do mięs.

   Surowiec zielarski:

ziele marzanki wonnej (herba galii odoratii) 100%

Skład

Ziele przytulii (marzanki) wonnej zaliczane jest do surowców irydoidowych i kumarynowych. Zawiera do 0,05% asperulozydu, monotropeinę i skandozyd oraz do 1,5% kumaryny. Ponadto obfituje w kwas nikotynowy, krzemionkę, witaminy C i P oraz pochodne antracenu i naftalenu. W zielu marzanki obecne są również olejki eteryczne, kwasy (m.in. kawowy i galusowy) oraz wanilinę.

Właściwości

Suszone ziele przytulii wonnej wyróżnia się silnym, bardzo przyjemnym zapachem kumaryny. Zazwyczaj przyjmuje barwę od ciemnej zieleni aż po prawie czerń, ponieważ w trakcie procesu suszenia wewnątrz surowca zachodzą reakcje chemiczne wpływające na kolor ziela. Nie wywiera to negatywnego wpływu na właściwości zdrowotne produktu. Wyciągi z przytulii wyróżniają się wyraźnie słonym posmakiem.

   Działanie

Ziele przytulii (marzanki) wonnej w medycynie naturalnej stosowane jest przede wszystkim jako silny środek przeciwskurczowy. Zalecany na kolki jelitowe, wątrobowe i nerkowe, w zastojach żółci w drogach żółciowych, w zastojach moczu w chorobach nerek oraz w nieżytach żołądka. Fitoterapeuci polecają ją również w leczeniu chorób wenerycznych oraz jako środek przeciwzapalny w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Reguluje wypróżnienia i poprawia komfort codziennego funkcjonowania osobom cierpiącym na żylaki odbytu, poprawia trawienie przez stymulację wydzielania soków żołądkowego i żółci. Może być stosowana zewnętrznie do przemywania trudno gojących się ran i skaleczeń, ponieważ działa antyseptycznie i jednocześnie uelastycznia powłoki skórne, co sprzyja regeneracji naskórka. Ze względu na obecność kwasu kawowego uznawana jest za silny antyoksydant chroniący organizm przed toksycznym wpływem substancji kancerogennych. Ponadto, ze względu na obecność kumaryny, posiada właściwości uspokajające, rozluźniające i rozrzedzające krew.

 

   Zastosowanie

Ziele marzanki wonnej w ziołolecznictwie

Marzanka na układ skurcze

Substancje czynne obecne w zielu marzanki wonnej wykazują właściwości moczopędne, antybakteryjne, a przede wszystkim – rozkurczowe (zmniejsza napięcie mięśni gładkich). Medycyna ludowa zaleca jej stosowanie w bolesnych skurczach żołądka i jelit towarzyszących niestrawności lub nieżytowi obu narządów, ponadto w kolce nerkowej i kamicy moczowej dla złagodzenia objawów bólowych. Marzanka wonna stymuluje wydzielanie żółci, bywa stosowana w chorobach wątroby przejawiających się lub skutkujących niedoborem enzymów trawiennych, pomaga w kolce wątrobowej oraz osobom cierpiącym na kamicę woreczka żółciowego. 

Marzanka na zakrzepy

Kumaryna obecna w zielu marzanki to silny organiczny związek chemiczny o działaniu przeciwbólowym, przeciwobrzękowym i rozkurczowym. Jego pochodne to z kolei związki wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do produkcji leków o działaniu przeciwzakrzepowym. Rozrzedzają krew i zmniejszają tendencję do dysfunkcyjnej agregacji płytek, polegającej na ich stopniowym osadzaniu się na ściankach naczyń krwionośnych, co powoduje zwężenie światła żył i tętnic, a w konsekwencji – zaburzenia krążenia. Regularna podaż substancji kumarynowych zalecana jest osobom cierpiącym na różne rodzaje zakrzepicy (m.in. żył głębokich i zatok żylnych mózgu), narażonym na występowanie incydentalnych napadów migotania przedsionków, jak również pozostających w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia niedokrwiennego udaru mózgu.

Marzanka na żylaki i zastoje limfy

Wyciągi z ziela marzanki wonnej zalecane są przez medycynę tradycyjną osobom cierpiącym na przewlekłą chorobę żylną oraz przejściowe zaburzenia przepływu krwi w żyłach. Do podstawowych objawów tych schorzeń należą żylaki, które tworzą się na skutek zalegania zbyt dużej ilości krwi w powierzchniowych, cienkich naczyniach krwionośnych. Żyły ulegają rozszerzeniu i rozciągnięciu, pod skórą uwidaczniają się jako ciemne, niekiedy pełne grudek sploty. Kumaryna obecna w zielu marzanki łagodzi objawy żylaków, zmniejsza ból stóp i nóg pojawiający się na skutek długiego przebywania w pozycji pionowej, ogranicza nieprzyjemne poczucie ciężkości czy mrowienia. Może być stosowana wspomagająco w leczeniu żylaków odbytu, ponieważ pomaga opróżnić hemoroidy z nadmiaru zalegającej w nich krwi, a tym samym obkurczyć je i zmniejszyć, co ułatwia wypróżnianie. Ponadto okazuje się pomocna w zastojach limfy, zmniejsza towarzyszące jej obrzęki kończyn i ułatwia prawidłowe odprowadzanie chłonki.

Ziele marzanki wonnej w gastronomii

Nalewkę z suszonego ziela marzanki wonnej można wykorzystać jako środek aromatyzujący do domowych win, cydrów i piwa, jak również jako dodatek zapachowy do słodkich kremów (np. tortowych) i ciast oraz innych deserów. Suszone, rozdrobnione ziele o silnym aromacie kumaryny to doskonała przyprawa do zup, sosów oraz mięsnych pieczeni. W przypadku potraw wytrawnych marzanka uwalnia swój aromat podczas obróbki cieplnej, ponieważ pod wpływem wysokiej temperatury zawarta w niej kumaryna rozpuszcza się w tłuszczach.

   Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do stosowania wyciągów z ziela marzanki wonnej jest ciąża i okres karmienia piersią. Nie należy przekraczać zalecanego sposobu dawkowania ze względu na obecność kumaryny, która w większych stężeniach może wywoływać niebezpieczne skutki uboczne.

Interakcje - działania niepożądane - skutki uboczne

W przypadku przekroczenia bezpiecznej dawki wyciągów z ziela marzanki wonnej mogą pojawić się działania niepożądane, takie jak zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty, stan oszołomienia. W razie wystąpienia takich objawów należy bezzwłocznie przerwać kurację i zasięgnąć porady lekarza.

   Sposób przechowywania

Zaleca się przechowywanie surowca w przewiewnej, papierowej torebce lub szklanym naczyniu, w miejscu zacienionym, suchym, wolnym od obcych zapachów oraz niedostępnym dla dzieci.

   Dawkowanie i przykładowe sposoby użycia

Napar z ziela marzanki

1 łyżeczkę ziela marzanki naziemnego zalać 1 szklanką wrzącej wody. Pozostawić do zaparzenia na 15 minut. Odcedzić. Spożywać 4 razy dziennie po 50 ml w leczeniu nadciśnienia, nadpobudliwości nerwowej, migreny, kamicy żółciowej i moczowej, chorób alergicznych i reumatycznych. Nie przekraczać zalecanej dawki. Czas trwania kuracji: 1 miesiąc, następnie należy zrobić 2 tygodnie przerwy i  powtórzyć kurację. 

Nalewka kumarynowa z ziela marzanki 

50 g ziela marzanki zalać 400 ml alkoholu o mocy 40-60%. Pozostawić w ciemnym miejscu do maceracji na 14 dni. Przefiltrować, zlać do butelki. Pić po 3 razy dziennie po 5 ml. Można używać zewnętrznie do nacierania krwiaków, siniaków, miejsc podskórnych wysięków, wylewów i wybroczyn dla przyspieszenia gojenia urazów i zmian tkankowych. 

   Bibliografia

Farmakopea Polska
http://espz.pl/