ROZMARYN

ROZMARYN LEKARSKI
(Rosmarinus officinalis)

ang. rosemary;
hiszp. romero;
niem. Rosmarin;
fran. Romarin, Romarin officinal;
ros. Розмари́н лека́рственный, Розмари́н обыкнове́нный;


Rozmaryn lekarski jest wiecznie zielonym krzewem z rodziny jasnotowatych w stanie naturalnym rosnącym w rejonie Morza  Śródziemnomorskiego. Roślina dorasta nawet do 2 metrów wysokości, tworząc suche, twardolistne zarośla nazywane makią. Już w starożytności wykorzystywana była jako przyprawa, często goszcząc na greckich i rzymskich stołach. Współcześnie uprawiana bywa w wielu państwach świata ze względu na wszechstronne wykorzystanie (również do celów przemysłowych, np. wyrobu perfum i leków) – w polskich warunkach rozmaryn hodowany jest najczęściej jako roślina doniczkowa.


SUROWIEC: liść rozmarynu (rosmarini folium)

Zawiera około 2% olejku eterycznego (głownie cyneol i borneol), flawonoidy, garbniki, saponiny, żywice i gorycze. Rozmaryn charakteryzuje się mocnym, aromatycznym, korzennym, cierpkim, żywicznym, kadzidłowym smakiem, który zawdzięcza zawartości kwasu karna solowego zaliczanego do terpenów. 


DZIAŁANIE

Rozmaryn działa moczopędnie, rozkurczowo i dezynfekująco.  Wykazuje właściwości żółciopędne i zmniejszające napięcie mięśni gładkich, w tym przewodów żółciowych i jelit. Reguluje trawienie, pobudza apetyt i redukuje ewentualne dolegliwości bólowe spowodowane silnymi skurczami narządów wewnętrznych (np. jelit). Rozszerza naczynia krwionośne (szczególnie w obrębie kończyn dolnych) i usprawnia krążenie krwi. Zawarte w nim olejki eteryczne działają uspokajająco i kojąco na zmysły, choć jednocześnie mobilizują do działania system nerwowy ułatwiając koncentrację. Rozmaryn działa wzmacniająco i hamuje rozwój bakterii i znajduje zastosowanie we wspomaganiu leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów. Ponieważ związki czynne zawarte w liściach rozmarynu należą do słabo rozpuszczalnych w wodzie, największą wartość terapeutyczną posiadają wyciągi wodno-alkoholowe, alkoholowe oraz olejowe.


ZASTOSOWANIE W GASTRONOMII

Rozmaryn odgrywa ważną rolę w kuchni włoskiej, francuskiej i hiszpańskiej, gdzie jest stosowany z wraz z innymi przyprawami (stanowi między innymi jeden ze składników mieszanki „zioła prowansalskie”), oraz w kuchni bałkańskiej oraz kaukaskiej. Doskonale nadaje się do przyprawiania ryb i mięsa. Dobrze komponuje się z baraniną, dziczyzna, jagnięciną, wieprzowiną oraz wędlinami. Można nim przyprawiać także sałatki, makaron, pizzę i ziemniaki. Nadaje niezwykły aromat likierom, winom i wódkom. Rozmaryn należy stosować w niewielkich ilościach – wystarczy jedna łyżeczka rozdrobnionych liści na każde 4 porcje potrawy.


ZASTOSOWANIE W ZIOŁOLECZNICTWIE

Rozmaryn zaleca się spożywać w chorobach układu moczowego przebiegających ze zmniejszoną ilością wydzielania moczu, w kamicy nerkowej i żółciowej. Sprawdza się w leczeniu niedostatecznej czynności wydzielniczej żołądka, nadmiernych wzdęć i kolek jelitowych. Znajduje także zastosowanie we wspomaganiu leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów jako środek przeciwbólowy. Zalecany jest osobom cierpiącym na problemy z krążeniem, wysokie ciśnienie oraz syndrom „zimnych nóg” (gdy trudno jest rozgrzać palce i kończyny). Pomaga w stanach wyczerpania fizycznego i ogólnie złego samopoczucia psychicznego. Można go stosować zewnętrznie jako środek odkażający w zakażeniach bakteryjnych skóry.


PRZECIWWSKAZANIA

Ponieważ rozmaryn nasila krążenie i zwiększa stopień ukrwienia narządów wewnętrznych, nie jest zalecany kobietom w ciąży ze względu na możliwość wywołania krwotoku, a nawet poronienia. Preparaty zawierające olejek rozmarynowy nie powinny być stosowane przez matki karmiące piersią ze względu na działanie hamujące i ograniczające laktację. Kąpieli rozgrzewających z rozmarynem nie zaleca się osobom z uszkodzeniami skóry, z poważnymi zaburzeniami krążenia oraz nadciśnieniem.


SPOSÓB PRZECHOWYWANIA

Należy przechowywać w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci, w zamkniętych opakowaniach, chronić od światła i wilgoci.


PRZYKŁADOWE FORMY ZASTOSOWANIA

Napar
1 łyżeczkę liści rozmarynu zalać 200 ml wrzącej wody. Odstawić do zaparzenia pod przykryciem na 20 minut, po czym odcedzić. Wypić w ciągu dnia podzielony na trzy mniejsze porcje. Zaleca się w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych, przy  zapaleniu oskrzeli, krtani i gardła, oraz w gorączce i sanach podwyższonego napięcia nerwowego.

Nalewka
50 g rozdrobnionych (pokruszonych) liści rozmarynu zalać 250 ml spirytusu 60%. Szczelnie zamknąć, odstawić do maceracji na 7 dni w ciemne miejsce. Po upływie tygodnia przefiltrować i zlać do butelki. Pić rozcieńczoną wodą w proporcji 5 ml nalewki na 100 ml wody jako środek odkażający wewnętrznie, choć można również stosować zewnętrznie do przemywania stanów zapalnych skóry oraz jako płukankę odświeżającą do ust.

Intakt
50 g rozdrobnionych (pokruszonych) liści rozmarynu zalać 150 ml gorącego spirytusu 60%. Szczelnie zamknąć, odstawić do maceracji na 7 dni w ciemne miejsce. Po upływie tygodnia przefiltrować i zlać do butelki. Pić po 10-15 kropli w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych (dla udrożnienia nosa i ułatwienia oddychania), jako środek odkażający oraz pobudzający.

Wino rozmarynowe
20 g liści rozmarynu zalać 1 butelką czerwonego wina. Odstawić na 10 dni. Odcedzić, po czym suszone zioła ponownie zalać drugą porcją wina. Odstawić na kolejne 10 dni. Po tym czasie odcedzić, połączyć oba maceraty, wymieszać i zlać do butelek. Pić 2-3 razy dziennie po 30-50 ml jako środek moczopędny, rozluźniający i uspokajający. 

Do kąpieli leczniczych
50 g liści rozmarynu zalać 500 ml gorącej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować przez 10 minut pod przykryciem. Następnie dolać do wody w wannie. Kąpiel działa antyseptycznie i odkażająco na skórę, łagodzi stany zapalne i uśmierza świąd.

Mieszanki ziołowe

Uspokajająca
50 g liści rozmarynu wymieszać z 50 g ziela ruty, 50 g liści mięty, 50 g liści melisy i 50 g korzenia kozłka lekarskiego. 1 łyżeczkę tak przygotowanej mieszanki zalać 200 ml wrzącej wody, po czym odstawić do zaparzenia pod przykryciem na 15 minut.

Ułatwiająca krążenie
50 g liści rozmarynu wymieszać z 50 g kwiatów głogu, 50 g rozdrobnionych owoców głogu, 50 g ziela jemioły i 50 g ziela krwawnika. 1 łyżeczkę tak przygotowanej mieszanki zalać 200 ml wrzącej wody, po czym odstawić do zaparzenia pod przykryciem na 15 minut.


Gulasz flamandzki

750 g wołowiny
3 duże cebule
1,5 szklanki piwa
3 kromki razowego chleba
1-2 łyżki mąki pszennej
1 łyżeczka tymianku
1 łyżeczka rozmarynu
1 łyżka ostrej musztardy
1 liść laurowy
4 łyżki oleju
sól, pieprz

Mięso pokroić w kostkę, oprószyć solą i mąką. Cebulę obrać i pokroić na plasterki. Na patelni rozgrzać tłuszcz i obsmażyć mięsne kawałki z każdej strony, przełożyć do garnka. Na tym samym tłuszczu zeszklić cebulę i dodać do mięsa. Dorzucić tymianek, rozmaryn i liść laurowy i całość zalać piwem. Dusić na wolnym ogniu przez około 1 godzinę. Po tym czasie dodać rozkruszony chleb i całość doprawić pieprzem, solą i musztardą. Dusić jeszcze 30-40 minut aż mięso będzie miękkie. Podawać z ziemniakami lub kaszą.


Mintaj w sosie włoskim

2-3 dojrzałe pomidory
1 cebula
1 marchew
1 pietruszka
50 g selera
biała część pora
2 ząbki czosnku
1 liść laurowy
po 1 łyżeczce rozmarynu, oregano i tymianku
20 g świeżego imbiru
4 filety z mintaja
1 duże jajko
2 łyżki mąki pszennej
cukier, sól, pieprz, olej

Pomidory sparzyć wrzątkiem, obrać ze skóry i pokroić w kostkę. Pozostałe warzywa umyć, obrać i pokroić w kostkę. Filety rybne umyć, osuszyć, doprawić solą i pieprzem. Na patelni rozgrzać olej, zeszklić cebulę, dodać przepuszczony przez praskę czosnek i pokrojone warzywa. Obsmażać przez 5 minut, po czym dodać pomidory, liść laurowy, rozmaryn, tymianek i oregano. Dusić przez 20-30 minut, pod koniec dodając starty lub pokrojony w cienkie talarki imbir. Doprawić do smaku solą, pieprzem i cukrem. W tym czasie filety z mintaja obtoczyć w jajku i mące i obsmażyć na drugiej patelni na złoty kolor. Podawać polane aromatycznym sosem.