Wanilia - laska wanilii bourbon
Opis
Wanilia płaskolistna - laska
(Vanilla planifolia)
ang. vanilla;
hiszp. la vainilla;
niem. Gewürzvanille;
fran. la vanille;
ros. ваниль плосколистная;
Wanilia, dostępna najczęściej pod postacią tzw. lasek - brązowych, mięsistych strąków przypominających kształtem pastorał - to powszechnie znana, egzotyczna przyprawa wyróżniająca się niepowtarzalnym i niemożliwym do pomylenia smakiem i aromatem. Należy do najdroższych przypraw świata, co spowodowane jest przede wszystkim trudnościami z jej pozyskiwaniem ze stanu naturalnego. Uprawa wanilii jest bowiem trudna i wymagająca, wymaga zagwarantowania specyficznych warunków rozwoju rośliny oraz obecności kolibrów lub pszczół bezżądłowych z rodzajów Melipona i Trigona – jedynych ptaków i owadów zdolnych skutecznie zapylać jej kwiaty. W przeszłości występowały one wyłącznie w Meksyku, dlatego to właśnie państwo dzierżyło światowy monopol w produkcji wanilii. Dopiero pod koniec XIX w. opracowanie technik ręcznego zapylania kwiatów waniliowych umożliwiło rozwinięcie większych plantacji w innych regionach globu. Obecnie największymi producentami wanilii jest Madagaskar (odmiana Bourbon), Indonezja (odmiana mauretańska) oraz Meksyk (odmiana meksykańska).
Co to jest wanilia? Opis rośliny – informacje ogólne
Wanilia płaskolistna to jeden z ponad setki znanych gatunków wanilii – jednoliściennych roślin z rodziny storczykowatych wywodzących się ze strefy tropikalnej. Jej naturalnym środowiskiem życia są okołorównikowe lasy Ameryki Środkowej i Brazylii, Afryki i Madagaskaru, jak również Indonezji i południowych Filipin. Wanilia należy do pnączy – w sprzyjających warunkach pojedyncze liany potrafią osiągać od 10 do 15 m długości. Wyrastają z nich pojedyncze, mięsiste liście o lancetowatym kształcie oraz kłosowate kwiatostany złożone z kilkunastu żółto-zielonych, woskowych kwiatów (wanilia kwitnie co 2-3 lata). Owocem wanilii są wąskie, podłużne strąki nazywane „laskami”, do celów spożywczych zbierane przed osiągnięciem pełnej dojrzałości, następnie fermentowane i suszone. Każdy owoc wanilii kryje w sobie tysiące bardzo drobnych nasion, które znajdują zastosowanie w formie dodatku kulinarnego o charakterze dekoracyjnym (czarnych „piegów”).
Surowiec zielarski:
laska wanilii (fructus vanillae) 100%
Skład wanilii
Owoce wanilii zawdzięczają swój aromat produktom rozpadu i fermentacji glikozydów fenolowych (glukowaniliny i kwasu waniliowego) do postaci alkoholu glukowaniliowego, z którego uwalnia się aldehyd waniliowy nazywany waniliną. Ponadto w laskach wanilii obecne są kwas octowy, izowalerianowy, cytrynowy, jabłkowy, szczawiowy i winowy oraz furfurol i acetofenon.
Właściwości wanilii
Surowe, niesfermentowane owoce wanilii są zielone i pozbawione zapachu. Dopiero po przetworzeniu znajdują zastosowanie kulinarne – produkt przygotowany do użycia w formie przyprawy wyróżnia się ciemną, brązową barwą i mięsistym korpusem o wysokim stopniu wilgotności. Laski wanilii wydzielają przyjemny, ale delikatny zapach. Niekiedy na pojedynczych laskach może pojawiać się biały nalot przypominający wyglądem ślady mąki - to naturalnie wytrącona wanilina i substancje cukrowe – nie świadczą o wadzie produktu, a przeciwnie, są dowodem jego szczególnie wysokiej jakości.
Działanie wanilii
Wanilia znajduje zastosowane przede wszystkim jako środek aromatyzujący do potraw i napojów. Dodawana do słodyczy, ciast, nabiału (zwłaszcza mleka, słodkich twarożków, jogurtów owocowych, itp.), soków, nektarów i nalewek na bazie alkoholu podwyższa ich walory smakowe korzystnie oddziałując na zmysły. Zapach wanilii działa pobudzająco i orzeźwiająco, poprawia krążenie i wzmaga apetyt. Usuwa poczucie zmęczenia i apatii, łagodzi również dolegliwości spowodowane stanami depresyjnymi. Poprawia wydolność seksualną i uwrażliwia strefy erogenne u osób obu płci, dlatego bywa stosowana w formie afrodyzjaku. W przeszłości wanilie uważano za skuteczny środek łagodzący bóle brzucha spowodowane niestrawnością.
Zastosowanie wanilii
Wanilia w ziołolecznictwie
Wanilia na stres i depresję
Jednym z rytualnych napojów dawnych Azteków było gorące kakao parzone z laską wanilii – meksykańscy Indianie wierzyli, że tak przyrządzony napój wzmacnia serce, dodaje sił, a przede wszystkim – pomaga zwalczyć lęk i przegania smutek. Współcześnie prowadzone badania potwierdziły, że charakterystyczny aromat waniliny wywiera kojący wpływ na ośrodki mózgowe odpowiedzialne za odbiór bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego. Łagodzi napięcie nerwowe i ogranicza negatywny wpływ stresu na organizm, jak również hamuje pewne kompulsywne zachowania typowe dla sytuacji niepewności, np. zmniejsza chęć zapalenia papierosa czy zjedzenia słodkiej przekąski. Pomaga wyciszyć się, uspokoić, wspomaga zasypianie. Jednocześnie poprawia samopoczucie psychiczne działając jak naturalny antydepresant.
Wanilia na reumatyzm
Substancje czynne obecne w laskach wanilii uznawane są za środek przeciwbólowy i redukujący objawy reumatoidalnego zapalenia stawów, choć również skuteczny w łagodzeniu dolegliwości związanych z innym chorobami kostno-stawowymi. Obecna w przyprawie wanilina i kwasy owocowe działają przeciwzapalnie i pomagają obniżyć ciepłotę ciała, a tym samym okazują skutecznym środkiem przeciwgorączkowym i hamującym nadmierną potliwość. Jednocześnie korzystnie wpływają na naturalny zapach ciała, dzięki czemu na co dzień znajdują praktyczne zastosowanie jako dodatek do preparatów odstraszających owady.
Wanilia w profilaktyce antynowotworowej
Zawarta w laskach wanilii wanilina i liczne związki o działaniu antyoksydacyjnym mogą okazać się przydatne w profilaktyce nowotworów. Zaliczane są do tzw. bioantymutagenów, czyli substancji zmniejszających liczbę potencjalnych mutacji zachodzących na poziomie komórkowym. Wspierają one zachodzące w organizmie procesy naprawy uszkodzonych nici DNA, jak również ograniczają zdolność już zmutowanych nici DNA do replikacji (czyli powielania błędów). Tym samym, w perspektywie długookresowej, mogą znacząco obniżać ryzyko pojawienia się nowotworów. Badania naukowe nad działaniem waniliny wciąż trwają i wiadomo już, że aktywność bioantymutagenna tego związku nie jest uniwersalna, dlatego wymaga dalszych testów w celu dokładnego wyjaśnienia jej skuteczności.
Wanilia w kuchni
Wanilia znajduje powszechne zastosowanie przede wszystkim jako dodatek do wszelkiego rodzaju słodyczy. Można ją stosować do ciast, tortów, keksów, słodkich kremów, mlecznych koktajli i budyniów, słodkich zup mlecznych, deserów z kaszy manny czy odżywczych, słodzonych napojów typu czekolada i kakao. Z rozdrobnionych lasek wymieszanych z cukrem kryształem powstaje cukier waniliowy (naturalny - w odróżnieniu od cukru wanilinowego z dodatkiem waniliny syntetycznej). Wanilia doskonale komponuje się z aromatem innych przyprawa korzennych, m.in. cynamonu, goździków czy kardamonu, jak również smakiem większości owoców. Może być również wykorzystana jako dodatek do mieszanek przyprawowych do ryb morskich oraz delikatnych mięs, głównie drobiowego i cielęciny.
Laski wanilii powszechnie używane są do produkcji smakowych nalewek alkoholowych. Alkohol skutecznie wydobywa naturalny aromat waniliny intensyfikując naturalny zapach wanilii.
Wanilia w przemyśle
Ze względu na bardzo wysoką cenę naturalnej wanilii, do zastosowań przemysłowych wykorzystuje się wanilinę otrzymywaną syntetycznie bądź w procesie eliminacji ligniny podczas produkcji papieru, bądź w procesie syntezy gwajakolu (współcześnie odchodzi się od pierwszej z wymienionych metod ze względu na jej uciążliwość dla środowiska naturalnego). Sztuczna wanilina ma postać jasnych kryształków o wyrazistym, waniliowym zapachu. Wykorzystuje się ją również jako składnik perfum i kosmetyków, jak również dodatek poprawiający smak i zapach niektórych leków oraz do produkcji odczynników laboratoryjnych, zwłaszcza substancji używanych w badaniach grzybów.
Przeciwwskazania
Nieznane.
Interakcje - działania niepożądane - skutki uboczne
Ostrożność w stosowaniu wanilii powinny zachować osoby chore na astmę, ponieważ wanilina może powodować zwężenie dróg oddechowych, a tym samym powodować duszności. Nadmierna ekspozycja na wanilinę może powodować nadwrażliwość na ten związek, co objawia się bólami głowy i zaburzeniami snu. W przypadku nadwrażliwości skórnej po kontakcie z produktami zawierającymi wanilinę może pojawić się opuchlizna, zaczerwienienie i bolesność naskórka.
Sposób przechowywania
Zaleca się przechowywanie surowca w przewiewnej, papierowej torebce lub szklanym naczyniu, w miejscu zacienionym, suchym, wolnym od obcych zapachów oraz niedostępnym dla dzieci.
Dawkowanie i przykładowe sposoby użycia wanilii
Nalewka z wanilii
1 laskę wanilii drobno pokroić i zalać 125 ml alkoholu o mocy 40%. Pozostawić do naciągnięcia na 14 dni. Następnie odcedzić i przelać do butelki. Można dodać nieco cukru lub miodu do smaku. Zażywać 2-3 razy dziennie po pół łyżeczki (w sumie w ciągu doby nie przekraczać dawki 5 ml). W zastosowaniu zewnętrznym do nacierania ciała w celach przeciwbólowych.
Cukier wanilinowy
1 laskę wanilii rozkroić i za pomocą czubka noża zeskrobać ziarna wanilii znajdujące się w środku strąka. Wymieszać je z 500 g cukru krystalicznego. Mieszankę przesypać do osobnego pojemnika, włożyć do środka pustą laskę, szczelnie zamknąć i pozostawić do wytrawienia na co najmniej 14 dni.
Mielona wanilia na stres i depresję
1 g (szczypta na czubku łyżeczki do herbaty) mielonej wanilii na miodzie 2 razy dziennie dla odprężenia, obniżenia poczucia lęku i redukcji stresu.
Bibliografia
Farmakopea Polska
Czytelnia medyczna
https://rozanski.li/291/wanilia-a-samopoczucie-vanilla-3/
Dane techniczne
Rodzaj | Wanilia w laskach |
Postać | pełne laski |
Skład | wanilia bourbon 100% |
Zawartość glutaminianu sodu | NIE |
Zbiór | z upraw konwencjonalnych |
Zastosowanie | aromatyzujący do dadatek do słodyczy i napojów |
Wskazania | stres, stany wzmożonego napięcia nerwowego |
Kraj pochodzenia | Madagaskar |